Datgelu trysorau cadeirlannau Cymru mewn llyfr newydd

Mae’r Beibl Cymraeg cyntaf a gwaith celf cyn-Raffelaidd ymysg y trysorau o gadeirlannau Cymru a ddangosir mewn llyfr newydd.

Mae straeon 50 arteffact hynod, a gadwyd gan gadeirlannau yr Eglwys yng Nghymru ac Eglwys Lloegr, i’w gweld mewn llyfr Deans’ Choice: Cathedral Treasures of England and Wales. Cafodd pob trysor eu dethol a’u disgrifio gan Ddeon, neu uwch glerigwr, y gadeirlan dan sylw a chafodd y llyfr ei baratoi gan Janet Gough sydd yn Ganon yng Nghadeirlan Deiniol Sant, Bangor.

Y Beibl Cymraeg cyntaf, sy’n dyddio’n ôl i 1588, a chofeb ei gyfieithwyr oedd dewis Cadeirlan Llanelwy. Cafodd triptych Had Dafydd gan Rossetti – paentiad olew cyn-Raffelaidd – ei ddewis gan Gadeirlan Llandaf a phanel canolog y peintiad hwnnw a ddewiswyd yn llun ar gyfer clawr y llyfr.

Y trysorau arall o Gymru a ddewiswyd yw:

• Creirfa canol-oesol Dewi Sant, nawddsant Cymru, yng Nghadeirlan Tyddewi
• Bedyddfaen Normanaidd fwyaf Cymru yng Nghadeirlan Aberhonddu
• Crist Mostyn – ffigur pren cyn-Ddiwygiad, gwir faint o Grist – yng Nghadeirlan Deiniol Sant, Bangor
• Crog Casnewydd – gwaith celf modern trawiadol a wnaed o wifren – yng Nghadeirlan Casnewydd

Dywedodd Dr Sarah Rowland Jones, Deon Tyddewi, “Cafodd Cymru ei bendithio gyda llu o drysorau yn ei heglwysi ac yn neilltuol ei chadeirlannau. Cafodd llawer ohonynt eu coleddu a’u cadw dros ganrifoedd gan genedlaethau’r gorffennol, a daethant yn rhan o’n hymdeimlad o ddiwylliant a hunaniaeth. Yn aml, yr adeilad ei hun yw’r trysor.

“Roedd yn gryn dasg dewis un neu ddau yn unig o’r trysorau o bob un o’r chwe chadeirlan yng Nghymru i’w cynnwys yn y llyfr hardd a diddorol iawn hwn, ond gobeithiwn y bydd y rhai y gwnaethom eu dewis yn codi cwr y llen i’r darllenydd am dreftadaeth grefyddol Cymru ac efallai godi awydd i ymweld a darganfod mwy.”

Cafodd Cymru ei bendithio gyda llu o drysorau yn ei heglwysi ac yn neilltuol ei chadeirlannau

Dywed Is-Ddeon Cadeirlan Deiniol Sant, Canon Siôn Rhys Evans, “Bu i Janet Gough gyflawni gorchwyl arbennign y llynedd trwy ddod yn un o ganoniaid lleyg cyntaf Cadeirlan Deiniol Sant. Eleni, wrth lunio’r llyfr hardd a phwysig hwn, mae hi wedi rhoi cadeirlannau Cymru ar y map, gan arddangos ein trysorau Cymreig bendigedig law yn llaw â rhai enghreifftiau Saesneg mwy adnabyddus. Rydym yn ddiolchgar iawn i Janet am ei gwaith, yma ym Mangor ac yn awr ledled Cymru, i rannu gogoniannau ein cadeirlannau gyda chynulleidfa ehangach.”

Wrth gyflwyno’r llyfr dywedodd Janet Gough, sydd hefyd yn ddarlithydd a chynghorydd ar eglwysi a chadeirlannau hanesyddol, “Gan gynnwys cynifer o grefftau a sgiliau dros gyfnod o fwy na 1,000 o flynyddoedd, mae’r llyfr yn deyrnged i’r cenedlaethau o grefftwyr sy’n gyfrifol am greu a chynnal cadeirlannau fel y gwyddom amdanynt heddiw – yn cynnwys y miloedd o glustogau pen-glin a gafodd eu pwytho, gan fenywod yn bennaf.

“Mae’r 50 trysor hefyd yn dyst i ganrifoedd o Gristnogaeth a chadeirlannau fel mannau addoli a ogoneddwyd gan fynegiant artistig – yma mewn sgriniau crog, croesi ac eitemau litwrgaidd.

“Cafodd hanesion a phensaernïaeth ein cadeirlannau eu dogfennu a’u disgrifio mewn llawer o ffyrdd gan lawer o bobl dros y blynyddoedd mewn llyfrau o bob math a maint. Ond yma caiff eu straeon eu datgelu o’r newydd, drwy un gwrthrych arbennig ar bob tudalen ddwbl, ac yn llais Deon y gadeirlan sy’n ei drysori.”

Cyhoeddir Deans’ Choice: Cathedral Treasures in England and Wales gan Scala Arts & Heritage Publishers, pris £14.95, ISBN: 978-1-78551-453-1 Archebwch o: www.cpo.org.uk/cathedral-treasures-shop